O‘zbekiston hududlardagi kichik atom elektr stansiyalariga e’tibor qaratadi

Kichik quvvatli atom stansiyalari (KQAS) qurilishi loyihasini amalga oshirish O‘zbekiston energetika tizimini markazsizlantirish strategiyasining asosiy unsuriga aylanishi ko‘zda tutilgan. Bu pozitsiyani 25-sentabr kuni "O‘zatom" atom energiyasi agentligi direktori Azim Ahmedxadjayev Moskvadagi World Atomic Week xalqaro forumidagi nutqida ma’lum qildi. Uning so‘zlariga ko‘ra, kichik modulli reaktorlarni joriy etish respublikaning olis hududlarini barqaror energiya ta’minoti bilan ta’minlash imkonini beradi.

Ahmedxadjayev kichik AES texnologiyalari ortida "katta yashil kelajak" turganini ta’kidladi. Bu yo‘nalish dekarbonizatsiya dasturi bilan bevosita bog‘liq bo‘lib, uning doirasida O‘zbekiston elektr energiyasini ishlab chiqarishning an’anaviy, jumladan, ko‘mirga asoslangan usullaridan bosqichma-bosqich voz kechishni niyat qilgan. Prognozlarga ko‘ra, 2050-yilga borib mamlakatda energiya resurslariga bo‘lgan talab qariyb ikki barobarga oshadi, bu esa qayta tiklanuvchi manbalar bilan bir qatorda bazaviy energiya manbalarini rivojlantirishni zarur qilib qo‘yadi.

"Bizning fikrimizcha, KQAS respublikamizning olis hududlarida elektr energiyasi ishlab chiqarishni markazsizlantirishga ham imkon beradi", - dedi "O‘zatom" rahbari. U, shuningdek, O‘zbekiston kichik modulli reaktorlarni joriy etishda pioner bo‘lib, kelajakda bu sohada kadrlar tayyorlash va tajriba almashish bo‘yicha mintaqaviy maydonga aylanishi mumkinligini qayd etdi.

Jizzax viloyatida KQAS qurilishi loyihasi faol bosqichga kirmoqda. Shu yilning kuzida kotlovan qazish ishlarini boshlash rejalashtirilgan. Ma’lum qilingan rejalarga ko‘ra, stansiya qurilishining bevosita boshlanishini anglatuvchi birinchi beton quyish ishlari 2026-yilning mart oyiga mo‘ljallangan.

Bu ulkan loyihaga 2024-yil may oyida "O‘zatom" va Rossiyaning "Rosatom" davlat korporatsiyasi o‘rtasida imzolangan shartnoma asos bo‘ldi. Loyiha umumiy quvvati 330 MVt bo‘lgan, har birining elektr quvvati 55 MVt bo‘lgan oltita RITM-200N reaktor qurilmasidan iborat stansiya qurilishini nazarda tutadi. Ushbu suv-suv reaktori dastlab kema qurilmalari, xususan, atom muzqaymoqlari uchun ishlab chiqilgan texnologiyaning yerga moslashtirilgan versiyasidir. Uning issiqlik quvvati 190 MVtni tashkil etadi va e’lon qilingan xizmat muddati 60 yilgacha yetadi.

Prezident Shavkat Mirziyoyev avvalroq ushbu loyihani mamlakat iqtisodiy rivojlanishi uchun "hayotiy muhim" deb atagan va ayni paytda eksportga yo‘naltirilayotgan o‘zining uran zaxiralari mavjudligini ta’kidlagan edi.

Joriy yilning sentabr oyida O‘zbekiston va Rossiya loyihani amalga oshirishni boshlash to‘g‘risidagi protokolni imzolab, o‘z niyatlarini mustahkamladilar. "Rosatom" tanlangan maydonda qidiruv ishlarini va loyiha hujjatlarini takomillashtirishni boshlab yubordi. "O‘zatom" rejalariga ko‘ra, birinchi reaktor besh yildan so‘ng ishga tushirilishi kerak. Keyingi energiya bloklari olti oylik interval bilan ishga tushiriladi, bu esa AESning to‘liq loyiha quvvatiga taxminan 2033-yilga kelib chiqishini anglatadi.

Shuni ta’kidlash joizki, kichik AES loyihasi bilan parallel ravishda tomonlar qariyb olti yil davomida muzokaralar olib borilgan katta quvvatli stansiya qurilishi bo‘yicha muloqotni to‘xtatmaganlar. Yaqinda ikkala loyihani Jizzax viloyatidagi bitta maydonda birlashtirish rejalari ma’lum bo‘ldi. Bosh vazir o‘rinbosari Jamshid Xodjayevning so‘zlariga ko‘ra, kichik reaktorlar va ikkita yirik energiya blokini o‘z ichiga olgan kombinatsiyalashgan yondashuv ko‘rib chiqilmoqda.

Loyihani amalga oshirishda xalqaro ishtirok ham istisno etilmaydi. "O‘zatom" qoshidagi AES qurilishi direksiyasi direktori Otabek Amanovning so‘zlariga ko‘ra, turbinalar, generatorlar va quruq gradirnyalar kabi yordamchi obyektlarni qurishga boshqa mamlakatlarning kompaniyalari jalb qilinishi mumkin.