O‘zbekistondan Yevropaga "yashil" energiya eksporti 2030-yillarga mo‘ljallangan

O‘zbekistonda qayta tiklanuvchi manbalardan olingan elektr energiyasini Yevropa bozoriga yetkazib berish 2030-yildan keyin boshlanishi kutilmoqda. Bunday vaqtinchalik mo‘ljalni respublika energetika sohasining asosiy xorijiy investorlaridan biri bo‘lgan ACWA Power kompaniyasi bosh direktori Marko Archelli ma’lum qildi.

30-sentabr kuni so‘zga chiqqan Archelli Markaziy Osiyoni Yevropa bilan bog‘laydigan keng ko‘lamli loyiha tafsilotlari bilan o‘rtoqlashdi. Uning so‘zlariga ko‘ra, transkaspiy energiya koridorining texnik-iqtisodiy asoslanmasi (TIA) ustidagi ishlar yakunlanish arafasida va uning natijalari 2026-yilda taqdim etilishi mumkin.
"Ushbu hujjat asosida biz loyihaning aniq ishga tushirish muddatlarini bilib olamiz. Biroq, menimcha, bularning barchasi faqat 2030-yildan keyin amalga oshishi mumkin", - dedi ACWA Power rahbari. Uning ta’kidlashicha, TIA tayyor bo‘lgandan so‘ng, eksport jarayonini tashkil etish uchun ancha vaqt kerak bo‘ladi.

Loyiha g‘oyasi O‘zbekiston va Qozog‘istondan Ozarbayjon orqali Yevropa Ittifoqi mamlakatlariga elektr energiyasini yetkazib berish imkonini beruvchi "yashil" energiya koridorini yaratishdan iborat. Buning uchun Kaspiy dengizi tubidan, so‘ngra Ozarbayjon va Gruziya hududlari orqali Qora dengizga chiqish va undan keyin Ruminiyaga yuqori kuchlanishli doimiy tok (HVDC) kabelini yotqizish rejalashtirilgan.

Archellining so‘zlariga ko‘ra, loyihaning iqtisodiy jozibadorligi O‘zbekistonda elektr energiyasini ishlab chiqarish tannarxi va Yevropadagi narxlar o‘rtasidagi sezilarli farq bilan bog‘liq. "Agar biz Markaziy Osiyodan Yevropaga yetkazib berishning raqobatbardoshligini ta’minlay olsak, loyiha haqiqatan ham qiziqarli bo‘ladi", - deya xulosa qildi u.

Ushbu ulkan loyiha kengroq hamkorlik strategiyasining bir qismidir. 2023-yil noyabr oyida O‘zbekiston, Qozog‘iston va Ozarbayjon energetika idoralari vakillari qo‘shma harakatlarni muhokama qilishdi. Buning yakuni sifatida mart oyida Prezident Shavkat Mirziyoyev tomonidan "yashil" energiyani rivojlantirish va uzatish sohasida strategik sheriklik to‘g‘risidagi Bitim imzolandi. 2024-yil avgust oyida esa mamlakatlar eksportni muvofiqlashtirish uchun shtab-kvartirasi Bokuda joylashgan qo‘shma korxona tashkil etishga kelishib oldilar.

TIA ishlab chiqish uchun butun dunyo bo‘ylab yuqori kuchlanishli doimiy tok liniyalari loyihalarini amalga oshirishda katta tajribaga ega bo‘lgan Italiyaning CESI injiniring kompaniyasi jalb qilindi. Energetika vaziri o‘rinbosari Umid Mamadaminov avvalroq hujjatni tayyorlash uchun qariyb bir yarim yil kerak bo‘lishi va ish 2025-yil oxiriga kelib yakunlanishi mumkinligini aytgandi.

"U yerda 2,5 ming km uzunlikdagi kabel bo‘ladi, bu juda qimmat HVDC bo‘ladi. Narxni TIA aniqlaydi, lekin u 2 milliard dollardan oshadi", - deya aniqlik kiritdi Mamadaminov. Uning prognozlariga ko‘ra, 2030-yilga kelib O‘zbekiston Yevropaga 10-15 milliard kVt/soatgacha elektr energiyasi eksport qilish imkoniyatiga ega bo‘ladi. Eksport qilinadigan energiya narxi bozor sharoitida shakllanadi, ammo uning kilovatt-soatiga kamida 4-5 sent bo‘lishi kutilmoqda.

Loyihaning muhim bir detali shundaki, eksport uchun O‘zbekiston milliy energetika tizimidan alohida ishlaydigan yangi ishlab chiqarish quvvatlari quriladi. "Bizning energetika tizimimizga zarar va yuklamasiz", - deya ishontirgandi avvalroq energetika vaziri.

Eksport salohiyatiga O‘zbekistonda amalga oshirilayotgan yirik qayta tiklanuvchi energiya loyihalari asos bo‘ladi. Xususan, Saudiya Arabistonining ACWA Power kompaniyasi 2024-yil may oyida Qoraqalpog‘istonning Qo‘ng‘irot tumanida quvvati 5 GVt bo‘lgan shamol elektr stansiyasini (ShES) qurish to‘g‘risida kelishuv imzoladi. Ushbu loyihaning qiymati 6,2 milliard dollarga baholanmoqda. Ushbu ShES ishga tushirilgandan so‘ng yiliga 17,5 milliard kVt/soat elektr energiyasi ishlab chiqarishi kutilmoqda, bu esa 5,3 milliard kub metr tabiiy gazni tejash va 7,4 million tonna issiqxona gazlari chiqindilarining oldini olish imkonini beradi.