Ostonada Markaziy Osiyoning uch mamlakati energiya tizimlarini integratsiyalash masalasi muhokama qilindi

2-oktabr kuni Ostonada bo‘lib o‘tgan Kazakhstan Energy Week 2025 xalqaro forumi doirasida Markaziy Osiyo energetika landshaftini tubdan o‘zgartirishi mumkin bo‘lgan muhim muzokaralar bo‘lib o‘tdi. Qozog‘iston energetika vaziri Yerlan Akkenjenov va uning tojikistonlik hamkasbi Daler Juma Shofaqir Qozog‘iston, Tojikiston va O‘zbekiston energiya tizimlarini sinxronlashtirish bo‘yicha batafsil rejalarni muhokama qildilar. Ushbu tashabbus mintaqada yagona energetika makonini yaratish uchun poydevor bo‘lishi kutilmoqda.

Elektr energetikasi sohasini rivojlantirish va davlatlararo hamkorlikni chuqurlashtirish markaziy mavzularga aylangan muzokaralar amaliy bosqichga o‘tdi. Uchrashuvning asosiy natijalaridan biri Qozog‘iston tomonining Rog‘un GESidan elektr energiyasini yetkazib berish bo‘yicha hukumatlararo kelishuvni imzolashga tayyorligi tasdiqlangani bo‘ldi. Bu qadam 2023-yilda tuzilgan memorandumning mantiqiy davomi bo‘lib, niyatlarni aniq majburiyatlar darajasiga olib chiqadi.

Yerlan Akkenjenov bo‘lajak kelishuvni shunchaki tijorat shartnomasi emas, balki strategik hujjat sifatida ta’rifladi. "Biz bu kelishuvni energiya tizimini muvozanatlash, qishloq xo‘jaligini qo‘llab-quvvatlash va oziq-ovqat xavfsizligini mustahkamlash imkonini beradigan kompleks vosita sifatida ko‘rib chiqamiz", - dedi u loyihaning butun mintaqa uchun ko‘p qirrali ahamiyatini ta’kidlab.

Avvalroq Tojikiston bilan Rog‘un GESidan elektr energiyasini import qilish bo‘yicha uzoq muddatli, 20 yillik shartnoma tuzgan O‘zbekiston tomoni, Qozog‘istonning ushbu tizimga qo‘shilishida qo‘shimcha barqarorlik omilini ko‘rmoqda. Uch mamlakat energiya tizimlarining birgalikda ishlashi nafaqat eng yuqori yuklamalarni samaraliroq boshqarish imkonini beradi, balki o‘zaro yetkazib berish va tranzit uchun sharoitlar yaratib, tarmoqlarning umumiy ishonchliligini oshiradi. Elektr energiyasi tranzitining texnik parametrlarini ishlab chiqish bilan "KEGOC" milliy operatori va uning tojikistonlik hamkorlari shug‘ullanadi.

Vaxsh daryosida joylashgan Rog‘un GESi loyihasi ekologiya masalalariga alohida e’tibor bilan amalga oshirilmoqda. Yangilangan baholashga ko‘ra, barcha ekologik xarajatlar ortig‘i bilan qoplanadi. Xususan, 262 gektar o‘rmon yerlarining yo‘qotilishi 786 gektar yangi o‘rmonlar barpo etish bilan to‘ldiriladi - bu yo‘qotilgan maydondan uch baravar ko‘p.

7,5 million dollarlik byudjetga ega ekologik dastur uchta asosiy yo‘nalishga qaratilgan: noyob archa o‘rmonlarini tiklash, Vaxsh daryosining qirg‘oqbo‘yi hududlarini himoya qilish va mahalliy mevali va yong‘oq daraxtlari genofondini saqlash. Tiklangan ekotizimlarni saqlab turish uchun yillik xarajatlar 10,5 ming dollarga baholanmoqda.

Barcha ishlar yakunlangach, Rog‘un GESi Markaziy Osiyodagi eng yirik gidroelektr stansiyasiga aylanadi. Uning loyihaviy quvvati 3780 MVtni, yillik elektr energiyasi ishlab chiqarish esa 14,5 milliard kVtsoatdan oshadi. Stansiya har birining quvvati 630 MVt bo‘lgan oltita gidroagregat bilan jihozlanadi. Dastlabki ikkita agregat 2018-2019 yillarda ishga tushirilgan, stansiyaning to‘liq ishga tushirilishi esa 2029 yilga mo‘ljallangan. 2024-yilda stansiya tomonidan ishlab chiqarilgan elektr energiyasi hajmi 1,22 milliard kVtsoatga yetdi, bu Tojikistonda ishlab chiqarilgan umumiy elektr energiyasining 5,5 foizini tashkil etdi.

Tahlilchilar Rog‘un GESi quvvatlari asosida umumiy energetika bozorini shakllantirish Markaziy Osiyo uchun muhim voqea ekanligiga qo‘shiladilar. Bu nafaqat ishtirokchi mamlakatlarning energetik xavfsizligini mustahkamlaydi, balki butun mintaqaning iqtisodiy rivojlanishi uchun kuchli turtki beradi.

Markaziy Osiyoning Yagona energetika tizimi sovet davrida yaratilgan bo‘lib, janubiy Qozog‘iston, Qirg‘iziston, Tojikiston, Turkmaniston va O‘zbekiston energiya tizimlari ishini muvofiqlashtirgan. SSSR parchalanganidan so‘ng uning faoliyati izdan chiqdi va hozirda mintaqa mamlakatlari birgalikdagi ish mexanizmlarini deyarli qaytadan qurmoqda.