Sun’iy yo‘ldoshlar va sun’iy intellekt O‘zbekistonning yer sohasidagi korrupsiyani yenga oladimi?

O‘zbekiston hukumati iqtisodiy huquqbuzarliklarni aniqlash va yangi o‘sish nuqtalarini topish uchun kosmik texnologiyalardan foydalanishni faollashtirmoqda. 16-oktabr kuni bo‘lib o‘tgan yig‘ilishda prezident Shavkat Mirziyoyev sun’iy yo‘ldosh monitoringini nazorat vositasidan milliy iqtisodiyotni rivojlantirish dvigateliga aylantirishga qaratilgan bir qator takliflarni ko‘rib chiqdi. Bu qadam mamlakatning yer va tabiiy resurslarini davlat tomonidan boshqarishda strategik o‘zgarishlarni ko‘rsatadi.

Yangi siyosat uchun 30-sentabrdagi farmon asos bo‘lib, u "O‘zbekkosmos" agentligining vakolatlarini sezilarli darajada kengaytiradi. Endilikda idora geologiya, yer munosabatlari va ekologiya sohalarida yiliga kamida uch marta kompleks davlat kosmik monitoringini o‘tkazadi. Joylarda samaradorlikni ta’minlash va kosmosdan olingan ma’lumotlarni tezkor tekshirish uchun mamlakat hududlarida agentlikning hududiy vakillari lavozimlari joriy etildi.

Aniqlangan qonunbuzarliklar ko‘lami ko‘rilayotgan choralarning o‘z vaqtida ekanligini ta’kidlaydi. O‘tgan yili auksionlarda 170 ta kon sotilgani va joriy yil boshidan buyon yana 172 tasi realizatsiya qilinganiga qaramay, sun’iy yo‘ldosh ma’lumotlari joriy yilning o‘zida 2 mingdan ortiq noqonuniy foydali qazilmalarni qazib olish holatlarini aniqladi. Xuddi shunday holat qurilish sohasida ham kuzatilmoqda. So‘nggi yillarda 1,36 million o‘zboshimchalik bilan qurilgan turar-joy binolari qonuniylashtirildi va kadastrga kiritildi. Biroq, muammo hal qilinishidan yiroq: 2025-yil boshidan buyon 33 mingdan ortiq yangi noqonuniy qurilish ob’ektlari qayd etilgan bo‘lib, ularning sezilarli qismi qimmatbaho qishloq xo‘jaligi yerlarida joylashgan, bu esa oziq-ovqat xavfsizligiga xavf tug‘diradi.

Ushbu chaqiriqlarga javoban, Bosh prokuratura zimmasiga iqtisodiy jinoyatlarning o‘z vaqtida oldini olish va fosh etish uchun sun’iy yo‘ldosh tahlili ma’lumotlarini o‘z ishiga samarali integratsiya qilish vazifasi yuklatildi. Prezident, shuningdek, huquqni muhofaza qilish organlari va boshqa idoralarga noqonuniy qurilish faktlariga tezkor javob berish imkonini beradigan mavjud kadastr va nazorat platformalarini birlashtiruvchi yagona axborot tizimini qisqa muddatlarda yaratishni topshirdi.

Huquqbuzarliklarga qarshi kurashishdan tashqari, kosmik monitoring yangi iqtisodiy ufqlarni ham ochmoqda. Oltita hududda o‘tkazilgan pilot tahlil natijasida 300 gektarga yaqin foydalanilmayotgan yer uchastkalari aniqlandi. E’tiborlisi, birgina Toshkent shahrida 95 gektar bo‘sh yer topilib, ular xo‘jalik aylanmasiga kiritish uchun auksionga qo‘yilgan. Davlat rahbari yil oxirigacha ushbu amaliyotni yana sakkizta hududga tatbiq etish, kelgusi yilda esa mamlakatning barcha tuman markazlarini tadqiqotlar bilan qamrab olishni buyurdi.

Taqdimotda kosmik ma’lumotlarni tahlil qilish uchun sun’iy intellekt kabi ilg‘or texnologik yechimlarni joriy etishga alohida e’tibor qaratildi. Istiqbolli loyihalar qatorida daraxtlarning noqonuniy kesilishini, metan sizib chiqishini avtomatlashtirilgan tarzda aniqlash, quyosh panellari samaradorligini baholash, shuningdek, yo‘l qoplamasi holatini monitoring qilish va temir yo‘l hamda energetika infratuzilmasi ob’ektlaridagi nosozliklarni diagnostika qilish mavjud.

Shuningdek, kosmik sohada milliy ta’lim ekotizimini yaratish, ilmiy-tadqiqot bazasini rivojlantirish va sun’iy yo‘ldosh telekommunikatsiyalarini joriy etish hisobiga mamlakatning chekka hududlarini aloqa bilan qamrab olishni kengaytirish kabi uzoq muddatli strategik maqsadlar ham muhokama qilindi.

Sun’iy yo‘ldosh monitoringi texnologiyalari nafaqat yirik ob’ektlarni aniqlash, balki tuproq holatidagi o‘zgarishlarni ham kuzatish imkonini beradi. Ular yordamida agronomlar namlik yoki ozuqa moddalari yetishmasligidan aziyat chekayotgan maydonlarni bir necha metr aniqlikda belgilashi mumkin, bu esa o‘g‘it va suvdan foydalanishni optimallashtirishga yordam beradi.