O‘zbekiston keksaymoqda: 2040-yilga kelib 90 yoshlilar soni besh barobar ortadi

O‘zbekistonning 90 yoshdan oshgan aholisi tarkibida ayollar ustunlik qilib, uzoq umr ko‘ruvchilar umumiy sonining uchdan ikki qismini tashkil etadi. Bu haqda "Oila va gender" ilmiy-tadqiqot instituti taqdim etgan tadqiqot natijalari darak bermoqda. E’lon qilingan ma’lumotlarga ko‘ra, 2025-yil 1-yanvar holatiga mamlakatda 90 yosh va undan katta yoshdagi 18 915 kishi istiqomat qilgan, bu esa umr davomiyligining barqaror o‘sish tendentsiyasidan dalolat beradi.

Gender taqsimoti tahlili sezilarli farqni ko‘rsatadi: uzoq umr ko‘ruvchilarning 66,3 foizini ayollar tashkil etsa, erkaklar ushbu yosh guruhining atigi 34,6 foizini tashkil qiladi. Ushbu nomutanosiblik global demografik tendentsiyalarga mos keladi. Tadqiqot, shuningdek, uzoq umr ko‘ruvchilarning aksariyati shahar joylarida yashashini aniqladi - 56,5%, qishloq joylarida esa ularning ulushi 43,5% ni tashkil etadi, bu tibbiy xizmatdan foydalanish va ijtimoiy infratuzilma darajasidagi farqlar bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin.

Hududiy statistika mamlakat bo‘ylab uzoq umr ko‘ruvchilarning notekis taqsimlanganini ko‘rsatadi. Farg‘ona viloyati yetakchilik qilmoqda, u yerda 2 582 nafar keksa yoshdagi fuqaro ro‘yxatga olingan. Undan keyingi o‘rinlarda Toshkent shahri (2 155 kishi) va Qashqadaryo viloyati (2 011 kishi) bormoqda. Shuningdek, Surxondaryo (1 799) va Toshkent (1 740) viloyatlarida ham 90 yoshdan oshganlar soni ancha yuqori.

Demografik prognozlar uzoq umr ko‘ruvchilar sonining yanada o‘sishini ko‘rsatmoqda. 2030-yilga kelib ularning soni 45 mingga yetishi, 2040-yilga borib esa 94 ming kishiga yaqinlashishi kutilmoqda. Mutaxassislar bu kutilayotgan o‘sishni 1935-1950 yillarda tug‘ilgan avlodning asta-sekin uzoq umr ko‘ruvchilar qatoriga qo‘shilayotgani bilan bog‘lashmoqda.

Bu tendentsiyani O‘zbekistonda o‘rtacha umr davomiyligining umumiy o‘sishi ham qo‘llab-quvvatlamoqda. Agar 2010-yilda bu ko‘rsatkich 73 yoshni tashkil etgan bo‘lsa, 2024-yilga kelib u 75,1 yoshgacha o‘sdi. Shunday qilib, so‘nggi o‘n besh yil ichida mamlakatda umr davomiyligi ikki yildan ko‘proqqa uzaydi.

"Oila va gender" instituti tadqiqoti uzoq umr ko‘rishga yordam beruvchi omillarga ham oydinlik kiritadi. Respondentlarning o‘zlari fikricha, ularning asosiysi ijtimoiy faollikdir. So‘rovda qatnashgan uzoq umr ko‘ruvchilarning qariyb 76,3 foizi faol hayot tarzini jismoniy va ma’naviy salomatlikni saqlashning eng muhim sharti deb atashgan. E’tiborlisi, bu fikrni ayollar (76,4%) va erkaklar (76%) deyarli bir xilda qo‘llab-quvvatlaydi. Genetik moyillik ham muhim rol o‘ynaydi. Respondentlarning deyarli 39 foizi (38,8%) o‘z oilasida uzoq umr ko‘rganlar borligi ularning uzoq umr ko‘rishiga yordam berganini ta’kidlagan.

Ilmiy tadqiqotlar Yaponiyadagi Okinava, Italiyadagi Sardiniya va Kosta-Rikadagi Nikoya yarim oroli "ko‘k zonalar" deb atalishini ko‘rsatadi - bu hududlarda odamlar dunyoning boshqa joylariga qaraganda uzoqroq va sog‘lomroq yashaydilar. Ularning parhezi, ijtimoiy aloqalari va faol hayot tarzi uzoq umr ko‘rishning asosiy omillari hisoblanadi.