Shavkat Mirziyoyev TDTning rivojlanish vektorini o‘zgartirmoqda

O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning Turkiy davlatlar tashkiloti sammitida ishtirok etish uchun Ozarbayjonning Gabala shahriga tashrifi shunchaki bir protokol tadbiri emas, balki mintaqaviy hamkorlikni mustahkamlash va O‘zbekistonning turkiy dunyodagi asosiy strategik hamkor sifatidagi rolini tasdiqlashga qaratilgan ulkan tashqi siyosatning qonuniy va yorqin bosqichidir.

2025-yil 6-oktabr kuni O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev Turkiy davlatlar tashkilotining navbatdagi sammitida ishtirok etish uchun Ozarbayjonga tashrif buyurdi. "Mintaqaviy tinchlik va xavfsizlik" shiori ostida o‘tayotgan ushbu tadbir dunyoning yetakchi tahlilchilari diqqatini tortmoqda va O‘zbekiston rahbarining tashrifi uning markaziy bo‘g‘inlaridan biri sifatida ko‘rilmoqda. Biroq, ushbu tashrifning ko‘lami va ahamiyatini to‘liq baholash uchun unga alohida bir voqea sifatida emas, balki Markaziy Osiyoning tashqi siyosiy landshaftini butunlay o‘zgartirgan izchil va chuqur o‘ylangan strategiyaning yakuni sifatida qarash kerak.

G‘oyaning tug‘ilishi: "Yangi O‘zbekiston" va tashqi siyosat paradigmasining o‘zgarishi

Ochiqlik, pragmatizm va konstruktivlik bilan ajralib turadigan O‘zbekistonning zamonaviy tashqi siyosati Shavkat Mirziyoyevning Prezident lavozimiga saylangan paytdan boshlanadi. Avvalgi birmuncha yopiqlik siyosatidan voz kechib, yangi kurs Markaziy Osiyoni bosh ustuvor yo‘nalish deb e’lon qildi va yaqin qo‘shnichilik va o‘zaro manfaatli munosabatlarni yo‘lga qo‘yishga e’tibor qaratdi.

Aynan shu yangi paradigma doirasida O‘zbekistonning 2019-yilda Turkiy tilli davlatlar hamkorlik kengashiga (hozirgi TDT) to‘laqonli a’zo bo‘lish to‘g‘risidagi qarori burilish nuqtasi bo‘ldi. Bu qadam shunchaki rasmiyatchilik emas, balki tabiiy tarixiy jarayonlarning aksi bo‘lib, xalqning tub manfaatlariga to‘liq javob berardi. Bu kuzatuvchi rolidan mas’uliyatni o‘z zimmasiga olishga va ilg‘or tashabbuslar bilan chiqishga tayyor bo‘lgan faol ishtirokchiga o‘tishni anglatardi.

Qiyinchiliklarni yengish: Ehtiyotkorlikdan asosiy hamkor maqomiga

Dastlabki bosqichdagi asosiy qiyinchilik O‘zbekistonning xalqaro maydondagi o‘rnashib qolgan qiyofasini o‘zgartirish edi. Maqsadlarning jiddiyligini va e’lon qilingan tamoyillarni amalda isbotlash kerak edi. Qisqa vaqt ichida Toshkent nafaqat qo‘shnilar bilan ishonchli munosabatlarni yo‘lga qo‘yib, ko‘p yillik chegara masalalarini hal qildi, balki TDT doirasidagi integratsiya loyihalarining asosiy tashabbuskorlaridan biriga aylandi.

Agar ilgari mamlakat Turkiy kengash tarkibiga kirmagan bo‘lsa, 2019-yildan so‘ng u o‘z nufuzini jadal oshirib, turkiy integratsiyaning asosiy "modernizator"laridan biriga aylandi. Prezident Shavkat Mirziyoyev ishtirokidagi har bir sammit aniq tashabbuslarni olib keldi va ular keyinchalik butun tashkilotning qarorlariga aylandi. O‘zbekiston transport aloqalarini rivojlantirish, "yashil yo‘laklar" yaratish va yangi iqtisodiy imkoniyatlarning umumiy makonini shakllantirish tarafdori bo‘lib, tashkilotning iqtisodiy kun tartibini faol shakllantirmoqda.

Maslakdoshlar jamoasini shakllantirish: Turkiy birodarlikni mustahkamlash

O‘zbekistonning tashkilotga qo‘shilishi unga "yangi nafas" bag‘ishladi va uning siyosiy va iqtisodiy o‘lchamini sezilarli darajada kuchaytirdi. Ushbu qaror O‘zbekiston timsolida ishonchli va kuchli hamkorni ko‘rgan barcha ishtirokchi davlatlar tomonidan mamnuniyat bilan kutib olindi.

Mamlakatning yangi tashqi siyosati o‘zaro hurmat, ishonch va bir-birining manfaatlarini hisobga olish tamoyillariga asoslanadi. Ushbu yondashuv tufayli TDT ichida noyob hamkorlik muhiti yaratishga muvaffaq bo‘lindi, bunda Toshkent nafaqat ishtirokchi, balki g‘oyalarni yaratuvchi va turkiy dunyo birligini mustahkamlashga yordam beradigan joziba markazlaridan biri sifatida namoyon bo‘lmoqda. Gabalaga tashrif - bu tinchlik, barqarorlik va birgalikdagi farovonlikni ta’minlashga qaratilgan maslakdoshlar jamoasini mustahkamlash yo‘lidagi navbatdagi qadamdir. Hozirgi sammit O‘zbekiston uchun yo‘lning boshlanishi emas, balki allaqachon belgilangan strategik kurs bo‘ylab ishonchli harakatdir.

Prezident Shavkat Mirziyoyevning Turkiy Davlatlar Tashkiloti sammitlaridagi ishtiroki an’anaviy tarzda nafaqat protokol tadbiriga, balki yangi keng ko‘lamli loyihalar uchun boshlang‘ich nuqtaga aylanib bormoqda. Hozirgi sammit ham bundan mustasno bo‘lmadi va Toshkentning strategik qarashlarini hamda turkiy dunyoda integratsiyaning asosiy harakatlantiruvchi kuchlaridan biri rolini o‘z zimmasiga olishga tayyorligini namoyish etdi. O‘zbekiston tomonidan ilgari surilgan tashabbuslar iqtisodiyot va transportdan tortib ekologiya va xavfsizlikgacha bo‘lgan eng muhim sohalarni qamrab olib, uzoq muddatli va barqaror sheriklik uchun poydevor yaratmoqda.

Iqtisodiy yutuq: so‘zlardan yagona makon yaratishga

O‘zbekiston Prezidenti nutqining asosiy leytmotivi iqtisodiy hamkorlikni chuqurlashtirish bo‘ldi. Shunchaki g‘oyalar emas, balki deyarli uzluksiz savdo-iqtisodiy makon yaratishga qaratilgan aniq, hisob-kitob qilingan mexanizmlar e’lon qilindi.

Savdo yo‘llarini raqamlashtirish: O‘zbekiston transport koridorlarini to‘liq raqamlashtirishni faol ilgari surmoqda. Ushbu tashabbus doirasida tranzit hujjatlarini rasmiylashtirish uchun yagona elektron platforma yaratish taklif etilmoqda, bu esa yuklarning chegaralardan o‘tish vaqtini bir necha kundan bir necha soatgacha qisqartirish imkonini beradi. Muvaffaqiyatli misol sifatida O‘zbekiston va Turkiya o‘rtasida allaqachon ishga tushirilgan va o‘z samaradorligini isbotlagan e-Permit pilot loyihasi keltirildi.

Transport aloqadorligi: turkiy dunyoning po‘lat karkasi

Markaziy Osiyoning qoq markazida joylashgan O‘zbekiston transport arteriyalarining muhimligini hammadan yaxshi tushunadi. Sammitda Transkaspiy xalqaro transport yo‘nalishini, shuningdek, "O‘rta koridor" deb nomlanuvchi yo‘nalishni rivojlantirish bo‘yicha aniq qadamlar taqdim etildi.

Infratuzilmaga sarmoyalar: Toshkent nafaqat hamkorlikka chaqiradi, balki o‘zi ham faol sarmoya kiritadi. Ushbu koridorning bir qismi bo‘lgan O‘zbekiston hududidagi temir va avtomobil yo‘llarining asosiy uchastkalarini modernizatsiya qilish yakunlangani e’lon qilindi. Bundan tashqari, Kaspiydagi port infratuzilmasini (Quriq, Aqtau, Boku portlarida) modernizatsiya qilish va butun marshrut bo‘ylab yangi logistika markazlarini qurish uchun TDT mamlakatlarining qo‘shma investitsiya fondini yaratish taklif etildi.

Tariflarni uyg‘unlashtirish: Prezident Shavkat Mirziyoyev "O‘rta koridor" bo‘ylab temir yo‘l tashuvlari uchun yagona, raqobatbardosh tariflarni joriy etish zarurligini alohida ta’kidladi. Uning so‘zlariga ko‘ra, Farg‘ona vodiysidan jo‘natilgan yuk Istanbul yoki Bokuga kechikishlarsiz va qo‘shimcha to‘lovlarsiz yetib borishi kerak. Mutaxassislarning fikriga ko‘ra, bu chora marshrutni an’anaviy yo‘llarning asosiy raqobatchisiga aylantirishi va Osiyodan Yevropaga sezilarli hajmdagi tranzitni jalb qilishi mumkin.

Innovatsiyalar va "yashil" kurs: global chaqiriqlarga javob

Kelajak texnologiyalar va barqaror rivojlanishga bog‘liqligini anglagan holda, O‘zbekiston delegatsiyasi ushbu yo‘nalishlarga alohida e’tibor qaratdi.
"Yashil" transformatsiya platformasi: Eng ko‘p muhokama qilingan tashabbuslardan biri "yashil" texnologiyalar sohasida hamkorlik uchun doimiy faoliyat yurituvchi platforma yaratish bo‘ldi. Uning doirasida qayta tiklanuvchi energetika, suvni tejash va cho‘llanishga qarshi kurashish sohasidagi loyihalar ustida birgalikda ishlash uchun ishtirokchi mamlakatlarning ilmiy markazlari va texnoparklarini birlashtirish taklif etilmoqda. Mintaqa uchun umumiy bo‘lgan Orol dengizining qurishi muammosini hisobga olgan holda, ushbu tashabbus keng qo‘llab-quvvatlandi. O‘zbekiston "yashil belbog‘lar" yaratish va suvni tejaydigan texnologiyalarni joriy etish bo‘yicha o‘zining noyob tajribasi bilan o‘rtoqlashishga tayyor.

Qo‘shma venchur fondi: Startaplar va innovatsion loyihalarni qo‘llab-quvvatlash uchun Turkiy venchur fondini ta’sis etish taklif qilindi. Uning asosiy vazifasi TDT mamlakatlaridan bo‘lgan yosh olimlar va tadbirkorlarning ilg‘or g‘oyalarini, birinchi navbatda, IT, agrotex va raqamli iqtisodiyot sohalarida moliyalashtirish bo‘ladi. Bu nafaqat innovatsiyalarni rag‘batlantirish, balki turkiy dunyoning iqtidorli yoshlari uchun yangi ish o‘rinlari yaratish imkonini beradi.

Ushbu yutuqlar va tashabbuslar shunchaki niyatlar bayoni emas. Har bir taklif aniq harakatlar rejasi va yakuniy natija tasavvuri bilan mustahkamlangan. O‘zbekiston turkiy hamkorlik davri umumiy madaniy-tarixiy rivoyatlardan pragmatik, iqtisodiy jihatdan asoslangan va texnologik jihatdan ilg‘or loyihalarga o‘tayotganini yaqqol namoyish etmoqda, bu esa umumiy farovon kelajak uchun mustahkam poydevor yaratadi.

O‘zbekistonning 2019-yilda Turkiy davlatlar tashkiloti safiga qo‘shilishi shunchaki tarkibning rasmiy kengayishi emas, balki butun birlashmaga yangi turtki va strategik chuqurlik baxsh etgan fundamental o‘zgarish bo‘ldi. Prezident Shavkat Mirziyoyev rahbarligida Toshkent kuzatuvchidan zamonaviy turkiy hamkorlikning asosiy g‘oyaviy yetakchilaridan va me’morlaridan biriga aylandi. Bugungi kunda O‘zbekistonning ta’siri iqtisodiy, madaniy va siyosiy sohalarda yaqqol sezilmoqda, O‘zbekiston tomonidan ilgari surilayotgan tashabbuslar esa barcha ishtirokchi davlatlar orasida keng e’tirof va qo‘llab-quvvatlanmoqda.

Soha va jamiyatga qo‘shilgan hissa: So‘zlardan keng ko‘lamli loyihalarga

Prezident Mirziyoyevning TDT rivojiga qo‘shgan asosiy hissasi e’tiborni deklarativ bayonotlardan aniq, iqtisodiy jihatdan foydali va strategik muhim loyihalarni amalga oshirishga qaratishidir. Aynan O‘zbekiston tashkilotning yangi iqtisodiy kun tartibining tashabbuskori va harakatlantiruvchi kuchiga aylandi.

Iqtisodiy o‘lcham: Toshkent tashabbusi bilan savdo to‘siqlarini bartaraf etish, bojxona tartib-taomillarini soddalashtirish va uzluksiz transport koridorlarini yaratishga qaratilgan "Yangi iqtisodiy imkoniyatlar makoni" konsepsiyasi qabul qilindi. Asosiy amaliy qadamlardan biri TDT doirasida preferensial savdo to‘g‘risidagi bitimni ilgari surish bo‘ldi, bu esa 170 milliondan ortiq aholiga ega bo‘lgan ulkan bozorni ochadi. O‘zbekistonning faol pozitsiyasi tufayli mamlakatning TDT davlatlari bilan tovar ayirboshlash hajmi so‘nggi yillarda 10 milliard dollarga yetdi, bu taklif etilgan chora-tadbirlarning samaradorligidan dalolat beradi.

Transport aloqadorligi: O‘zbekistonning markaziy geografik joylashuvini anglagan holda, Prezident Mirziyoyev mintaqani transport-logistika xabiga aylantirishga e’tibor qaratdi. Toshkent Xitoyni Markaziy Osiyo va Kavkaz orqali Yevropa bilan bog‘laydigan Transkaspiy xalqaro transport yo‘nalishini ("O‘rta koridor") rivojlantirish bo‘yicha loyihalarni faol ilgari surmoqda. Bu tashabbuslar nafaqat turkiy dunyo ichidagi iqtisodiy aloqalarni mustahkamlaydi, balki butun mintaqaning geosiyosiy ahamiyatini oshiradi.

Madaniy-gumanitar yaqinlashuv: O‘zbekiston homiyligida yoshlarni qo‘llab-quvvatlash va turizmni rivojlantirish dasturlari ishga tushirildi. Shavkat Mirziyoyevning taklifi bilan TDT mamlakatlari yosh tadbirkorlari forumi tashkil etildi va u tajriba almashish hamda qo‘shma startaplarni yo‘lga qo‘yish uchun platformaga aylandi. Bundan tashqari, 2022-yilda Samarqand "Turkiy sivilizatsiya poytaxti" deb e’lon qilindi, bu esa mamlakatga minglab sayyohlarni jalb qildi va umumiy tarixiy va madaniy merosni ommalashtirishga yordam berdi.

Ekspertlar va fikr yetakchilarining sharhlari: Yetakchi rolni e’tirof etish

Xalqaro ekspertlar va TDTga a’zo davlatlarning siyosiy arboblari O‘zbekistonning roli ortib borayotganini bir ovozdan ta’kidlamoqda. TDT Bosh kotibi Kubanichbek Omuraliev "Prezident Shavkat Mirziyoyevning tashabbuslari Tashkilotni o‘zgartirishda va uning faoliyatini amaliy mazmun bilan to‘ldirishda hal qiluvchi rol o‘ynayotganini" bir necha bor ta’kidlagan.

Dunyoning yetakchi markazlari tahlilchilari aynan Toshkentning muvozanatli va proaktiv tashqi siyosati tashkilot ichidagi ishonchni mustahkamlashga va avval mavjud bo‘lgan kelishmovchiliklarni yumshatishga imkon berganini qayd etishmoqda. Yevropa xalqaro munosabatlar kengashining (ECFR) Markaziy Osiyo bo‘yicha eksperti o‘z nashrlarida "O‘zbekiston TDTga pragmatizm olib keldi, iqtisodiyotni integratsiyaning lokomotiviga aylantirdi, bu esa barcha ishtirokchilar uchun yutuqli strategiya bo‘ldi", deb yozadi.

Mukofotlar va e’tirof: Yuqori nufuz ramzlari

O‘zbekiston Prezidentining turkiy dunyo birligini mustahkamlashga qo‘shgan hissasining oliy e’tirofi uning "Turkiy dunyoning oliy ordeni" bilan taqdirlanishi bo‘ldi. TDTga a’zo barcha davlatlar rahbarlari tomonidan bir ovozdan qabul qilingan bu qaror uning strategik qarashlari va birodar xalqlarni yaqinlashtirish yo‘lidagi tinimsiz sa’y-harakatlariga hurmat bajo keltirish bo‘ldi.

Ordenni topshirish marosimi TDT davlatlari rahbarlarining bayonotlari bilan birga bo‘lib, unda ular Shavkat Mirziyoyevning "mintaqada barqarorlik va xavfsizlikni mustahkamlash hamda ko‘p qirrali hamkorlikni rivojlantirish"dagi shaxsiy xizmatlarini qayd etdilar. 2022-yilda Samarqandda TDT sammitining o‘tkazilishi ham O‘zbekistonning turkiy dunyoda qarorlar qabul qilish markazlaridan biri maqomini mustahkamlagan muhim voqea bo‘ldi.

Toshkentning Prezident Mirziyoyev rahbarligidagi faol va konstruktiv ishtiroki nafaqat Turkiy davlatlar tashkilotini kuchaytirdi, balki unga yangi rivojlanish vektorini belgilab berdi. Bugungi kunda O‘zbekiston haqli ravishda TDTning ustunlaridan biri hisoblanadi, uning tashabbuslari turkiy integratsiyaning kelajagini shakllantiradi va butun keng mintaqaning farovonligi va barqarorligiga bebaho hissa qo‘shadi.

O‘zbekiston tashabbuslari shunchaki deklaratsiyalar emas, balki TDTni jahon maydonida qudratli, iqtisodiy jihatdan integratsiyalashgan va siyosiy jihatdan nufuzli kuchga aylantirishga qaratilgan puxta o‘ylangan yo‘l xaritasidir.

1. Rejalar va istiqbollar: so‘zlardan aniq loyihalarga

O‘zbekiston Prezidenti o‘z nutqida ramziy birlikdan keng ko‘lamli amaliy loyihalarni amalga oshirishga o‘tishga urg‘u berdi. Bu o‘tishning poydevori Toshkent tomonidan taklif etilgan bir qator yangi institutlar va hamkorlik mexanizmlari bo‘lishi kerak.

"Yangi iqtisodiy imkoniyatlar makonini" yaratish: Shavkat Mirziyoyevning yagona iqtisodiy landshaftni shakllantirishni nazarda tutuvchi asosiy tashabbusi. Bu makon uchta ustunga asoslanadi:

Turkiy davlatlar sanoat alyansi: Ishlab chiqarish kooperatsiyasini chuqurlashtirish va qo‘shma yuqori texnologiyali korxonalar yaratish uchun alyans tuzish taklif etilmoqda.

Iqtisodiy hamkorlikni institutsional mustahkamlash: Yangi iqtisodiy jarayonlarni samarali boshqarish uchun O‘zbekiston Prezidenti Turkiy davlatlar Iqtisodiy sheriklik bo‘yicha doimiy kengashini tuzish g‘oyasini ilgari surdi. Toshkent loyihalarni tezkor amalga oshirish uchun ushbu kengashning Loyiha ofisini o‘zida joylashtirishni taklif qilgani prinsipial muhim ahamiyatga ega.

Kelajakdagi loyihalar uchun moliyaviy asos: Ulkan maqsadlar jiddiy sarmoyalarni talab qilishini anglagan holda, Shavkat Mirziyoyev Turkiy investitsiya fondi faoliyatini sezilarli darajada kengaytirishni taklif qildi. Buning uchun yetakchi xalqaro va milliy moliya institutlari bilan maxsus Hamkorlik dasturini ishlab chiqish tashabbusi ilgari surildi.

2. Strategik qarash: Turkiy dunyo global tranzit va innovatsion xab sifatida

O‘zbekiston Prezidenti tomonidan e’lon qilingan strategiya mintaqaviy hamkorlik doirasidan ancha uzoqqa chiqadi. U turkiy dunyoni global iqtisodiyot va transport tizimining asosiy bo‘g‘ini sifatida belgilaydi.

Transport aloqadorligini rivojlantirish: Osiyo va Yevropani bog‘laydigan O‘rta koridorga alohida e’tibor qaratildi. O‘zbekiston Prezidenti uni "Xitoy - Qirg‘iziston - O‘zbekiston" temir yo‘li va Transafg‘on koridori kabi meg loyihalar bilan bog‘lash muhimligini ta’kidladi. Ushbu yo‘nalishlarning maksimal samaradorligi uchun bojxona tartib-taomillarini raqamlashtirish va tariflarni optimallashtirish zarurligi qayd etildi.

Innovatsiyalar va kreativ iqtisodiyot: O‘zbekiston turkiy dunyoga eng ilg‘or sohalarga e’tibor qaratib, kelajakka nazar tashlashni taklif qilmoqda. "Sun’iy intellekt va kreativ iqtisodiyot bo‘yicha Yo‘l xaritasi"ni qabul qilish g‘oyasi ilgari surildi. Bu TDT mamlakatlariga nafaqat yetib olish, balki global raqamli poygada trendlarni belgilash imkonini beradi.

Xavfsizlik va uzoq muddatli barqarorlik: Iqtisodiy farovonlik tinchlik va barqarorliksiz mumkin emasligini anglagan holda, Shavkat Mirziyoyev Samarqandda TDT mamlakatlari tashqi ishlar vazirlari va maxsus xizmatlar rahbarlarining birinchi qo‘shma uchrashuvini o‘tkazish tashabbusi bilan chiqdi. Uchrashuvdan maqsad - mintaqaviy va global xavfsizlikning asosiy masalalari bo‘yicha yondashuvlarni kelishib olishdir.

3. Ruhlantiruvchi murojaat: Bilim, madaniyat va umumiy qadriyatlar orqali birlik

Pragmatik iqtisodiy va siyosiy tashabbuslar bilan bir qatorda, O‘zbekiston Prezidenti kelajak avlodlar uchun turkiy birlikning asosi bo‘lishi kerak bo‘lgan integratsiyaning gumanitar o‘lchamiga kuchli urg‘u berdi.

Ta’lim flagmani: Eng yorqin va uzoqni ko‘zlagan takliflardan biri O‘zbekistonda Turkiy davlatlar xalqaro universitetini tashkil etish to‘g‘risidagi e’lon bo‘ldi. Ushbu oliy o‘quv yurti nafaqat ta’lim markazi, balki butun turkiy dunyo yoshlari, olimlari va tadqiqotchilari uchun haqiqiy intellektual maydon bo‘lib, umumiy kelajak kategoriyalari bilan fikrlaydigan yangi elitani shakllantirishga xizmat qiladi.

Umumiy brendni ilgari surish: Jahon bozorlarida pozitsiyalarni mustahkamlash uchun turkiy organik mahsulotlarning yagona brendini yaratish taklif etildi. Organik qishloq xo‘jaligi bo‘yicha Ekspertlar guruhini tuzish bilan mustahkamlangan ushbu tashabbus global oziq-ovqat bozoriga sifatli va raqobatbardosh mahsulot bilan birgalikda chiqishga intilishni namoyish etadi.

2030-yilgacha umumiy qarash: Barcha bu tashabbuslar yagona bir manzaraga aylanishi uchun O‘zbekiston Prezidenti Strategik sheriklik, abadiy do‘stlik va birodarlik to‘g‘risidagi Shartnomani tezroq qabul qilishni qo‘llab-quvvatladi va TDTni 2030-yilgacha rivojlantirish bo‘yicha kompleks Strategiyani ishlab chiqishni taklif qildi. Ushbu hujjat kelgusi o‘n yillikda turkiy sivilizatsiya rivojlanish vektorini belgilaydigan asosiy yo‘riqnoma bo‘ladi.

Prezident Shavkat Mirziyoyevning TDT sammitidagi nutqi va tashabbuslari tashkilot rivojida yangi bosqichni boshlab beradi. Bu shunchaki takliflar to‘plami emas, balki kelajakning yaxlit va keng qamrovli falsafasidir, unda turkiy dunyo yagona, kuchli, iqtisodiy jihatdan farovon va intellektual rivojlangan, jahon jarayonlarida yetakchi o‘rinlardan birini egallaydigan makon sifatida namoyon bo‘ladi.