Boeing kompaniyasining Toshkent bilan tuzgan shartnomasining qiymati savol tug‘dirdi

AQSh prezidenti Donald Trampning Boeing korporatsiyasi va Uzbekistan Airways aviakompaniyasi o‘rtasida qiymati 8 milliard dollardan oshuvchi shartnoma imzolangani haqidagi bayonoti bitimning haqiqiy qiymati va tuzilmasi yuzasidan bir qator savollarni keltirib chiqardi. Ochiq manbalardagi ma’lumotlar va rasmiy shaxslarning bayonotlarining batafsil tahlili baholashlarda jiddiy tafovutlar mavjudligini ko‘rsatmoqda.

Oq uy rahbari o‘z xabarida prezident Shavkat Mirziyoyevni 22 ta Boeing 787 Dreamliner laynerini yetkazib berish bo‘yicha kelishuv imzolangani bilan tabriklab, bu bitim AQShda 35 mingdan ortiq ish o‘rni yaratishini ta’kidladi. Biroq, O‘zbekiston milliy aviatashuvchisida aniqlik kiritilishicha, shartnoma tuzilmasi taqdim etilganidan bir oz murakkabroq. Gap 14 ta Boeing 787-9 modelidagi samolyotga qat’iy buyurtma va yana 8 ta xuddi shunday havo kemasiga opsion haqida bormoqda. Shartnomaning qat’iy qismi bo‘yicha yetkazib berishlar 2031-yilda boshlanishi kerak.

Aviatsiya sohasida opsion kelajakda samolyotlarni oldindan kelishilgan narxda sotib olish huquqini anglatadi, lekin majburiyat yuklamaydi. Shunday qilib, bitimning kafolatlangan qismi faqat 14 ta laynerni o‘z ichiga oladi. Qolgan 8 ta bort buyurtmaning potensial kengaytirilishi bo‘lib, Uzbekistan Airways uni bozor kon’yunkturasi va o‘zining strategik ehtiyojlaridan kelib chiqib faollashtirishi mumkin.

Bitta Boeing 787-9 ning katalog narxi 292,5 million dollar atrofida ekanligidan kelib chiqsak, 14 ta samolyot uchun qat’iy shartnomaning umumiy qiymatini taxminan 4,1-4,2 milliard dollarga baholash mumkin. Bu raqam Donald Tramp aytgan summaga nisbatan deyarli ikki baravar kam. Agarda AQSh prezidentining bayonotida opsion qismi ham hisobga olingan deb faraz qilsak ham, barcha 22 ta samolyotning maksimal katalog qiymati taxminan 6,5 milliard dollarni tashkil etgan bo‘lardi, bu esa e’lon qilingan "8 milliard dollardan ortiq" summasidan ancha pastdir.

Shuni ta’kidlash joizki, aviakompaniyalar yirik buyurtmalar berishda deyarli har doim katalog narxidan sezilarli chegirmalarga ega bo‘lishadi, uning miqdori ko‘plab omillarga bog‘liq va tijorat siri hisoblanadi. Bu esa bitimning haqiqiy summasini ommaviy hisob-kitoblardan yanada farqli qiladi.

Qo‘shimcha qiziqishni Uzbekistan Airways boshqaruvi raisi Shuhrat Xudoyqulovning joriy yil yanvar oyida qilgan bayonoti uyg‘otmoqda. O‘shanda u 2029-yildan 2032-yilgacha bo‘lgan davrda 14 ta Dreamliner samolyotini sotib olish loyihasini taxminan 2 milliard dollar deb baholagan edi. Joriy baholashlar bilan bunday tafovut turli hisoblash usullari, qiymatga qo‘shimcha xizmatlarning kiritilishi yoki yanvar oyidagi raqamlarning dastlabki xarakterga ega bo‘lganligi bilan izohlanishi mumkin.

Hozirgi vaqtda na Boeing, na Uzbekistan Airways milliy tashuvchi uchun muhim ahamiyatga ega bo‘lgan va uzoq masofali parkni tubdan yangilashga qaratilgan kelishuvning rasmiy moliyaviy tomonlarini oshkor qilmagan. Parkning ushbu kengaytirilishi Toshkentni mintaqadagi yetakchi xalqaro tranzit markazlaridan biriga aylantirish bo‘yicha strategik maqsadni qo‘llab-quvvatlashga qaratilgan.

Boeing 787 Dreamliner samolyoti konstruksiyasining 50% dan ortig‘i, jumladan fyuzelyaj va qanoti kompozit materiallardan tayyorlangan. Bu asosan alyuminiydan yasalgan avvalgi avlod samolyotlariga nisbatan laynerning og‘irligini sezilarli darajada kamaytirish va uning yoqilg‘i samaradorligini oshirish imkonini bergan.