Xavotirli signal: O‘zbekistonda kredit stavkalari yillik maksimal darajani buzib o‘tdi

O‘zbekistonda milliy valyutadagi qarz mablag‘larining qiymati so‘nggi 14 oydagi eng yuqori cho‘qqiga chiqdi, bu ham jismoniy, ham yuridik shaxslarni kreditlashda o‘z aksini topdi. Markaziy bank tomonidan e’lon qilingan so‘nggi ma’lumotlarga ko‘ra, avgust oyida so‘mdagi kreditlar bo‘yicha o‘rtacha tortilgan foiz stavkasi 0,4 foiz punktiga o‘sib, yillik 23,6% darajasida mustahkamlandi. Bunday daraja oxirgi marta 2024-yil iyun oyida kuzatilgan edi.

Kreditlash tuzilmasini tahlil qilish shuni ko‘rsatadiki, asosiy o‘sish uzoq muddatli qarzlar hissasiga to‘g‘ri kelgan. Bir yildan ortiq muddatga beriladigan kreditlar bo‘yicha stavkalar 0,5 foiz punktiga oshib, 23,8% ga yetdi. Shu bilan birga, qisqa muddatli kreditlash segmentida foiz stavkalarining biroz pasayishi qayd etildi.

Aholi uchun kredit resurslarining qiymati ham oshdi. Bahorgi pasayish davridan so‘ng, jismoniy shaxslar uchun kredit stavkalari fevral ko‘rsatkichlariga qaytib, 24,1% ni tashkil etdi. Xususan, uzoq muddatli qarzlar 0,3 foiz punktiga qimmatlashdi va endi o‘rtacha 24% ostida taklif qilinmoqda. Fuqarolar uchun bir yilgacha bo‘lgan qisqa muddatli qarzlar bo‘yicha stavkalar o‘z pozitsiyasini o‘tgan oydagi darajada, ya’ni 28,6% da saqlab qoldi.

Eng sezilarli qimmatlashish korporativ sektorga ta’sir qildi. Yuridik shaxslar uchun qarz mablag‘lari narxi o‘rtacha 23,2% darajasigacha ko‘tarildi, bu ko‘rsatkich 2020-yil yozidan beri qayd etilmagan edi. Shu bilan birga, biznes uchun qisqa muddatli kreditlar biroz arzonlashib, 22,6% gacha tushgan bo‘lsa, korxonalar uchun uzoq muddatli moliyaviy resurslar qiymati keskin sakrab, 0,8 foiz punktiga - yillik 23,6% gacha oshdi.

Qimmatlashish tendentsiyasi biznes uchun mo‘ljallangan xorijiy valyutadagi kreditlarga ham ta’sir qildi. Ular bo‘yicha o‘rtacha stavka yillik 10,5% gacha ko‘tarildi, bu o‘tgan yil sentyabridan beri eng yuqori ko‘rsatkich bo‘lib, aprel oyidagidan 0,6 foiz punktiga yuqoridir. Ayniqsa, qisqa muddatli valyuta qarzlarining qiymati sezilarli darajada - 1,4 foiz punktiga oshib, 10,1% ga yetdi. Yuridik shaxslar uchun xorijiy valyutadagi uzoq muddatli kreditlar bo‘yicha stavkalar iyul darajasida - 10,7% da qoldi.

Vaziyatni sharhlar ekan, Markaziy bank raisi Timur Ishmetov mamlakatda yuqori foiz stavkalarini shakllantirayotgan bir qator sabablarni ko‘rsatib o‘tdi. Asosiy omillar qatorida u barqaror yuqori inflyatsiya va aholi hamda biznesning shunga mos inflyatsion kutishlarini ajratib ko‘rsatdi. Bundan tashqari, kreditlar qiymatiga davlat dasturlari doirasida beriladigan direktiv imtiyozli kreditlar, shuningdek, jalb qilingan depozitlar bo‘yicha yuqori stavkalar bosim o‘tkazishda davom etmoqda. Regulyator rahbari stavkalarni ma’muriy yo‘l bilan pasaytirishning iloji yo‘qligini, chunki ular bozor sharoitlari ta’sirida shakllanishini ta’kidladi.

O‘zbekiston Markaziy banki iqtisodiyotdagi foiz stavkalari darajasiga ta’sir qilish uchun asosiy stavka kabi vositadan foydalanadi. 2025-yil sentyabr holatiga ko‘ra, u 14% darajasida saqlanib qolmoqda. Bu ko‘rsatkich pul bozoridagi barcha boshqa stavkalar uchun mo‘ljal bo‘lib xizmat qiladi.