O‘zbekiston cheklovlarni kuchaytirmoqda: MB bo‘lib to‘lashni qattiq tartibga solish loyihasini taqdim etdi

O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki bo‘lib to‘lash xizmatlarini taqdim etish qoidalarini tubdan qayta ko‘rib chiqish tashabbusi bilan chiqdi, bu ushbu bozor ishtirokchilari uchun yangi Etika kodeksi loyihasida o‘z aksini topgan. Jamoatchilik muhokamasi uchun taqdim etilgan hujjat aholining haddan tashqari qarzga botish xavfini kamaytirishga va tez o‘sib borayotgan "hozir sotib ol, keyin to‘la" (BNPL) sektorini tartibga solishga qaratilgan.

Regulyator tomonidan taklif etilayotgan yangiliklar bozor ishtirokchilari uchun aniq chegaralarni va iste’molchilar uchun yangi kafolatlarni joriy etadi. Asosiy yangiliklardan biri yangi mijozlar uchun bo‘lib to‘lashning dastlabki chegarasini 2 million so‘m miqdorida belgilash bo‘ladi. Bu miqdorni oshirish faqat qarz oluvchining moliyaviy ahvolini batafsil tahlil qilgandan so‘ng mumkin bo‘ladi. Qarz yuki ko‘rsatkichi (QYK) tushunchasi kiritilmoqda, u fuqaroning rasmiy tasdiqlangan daromadlarining 50% dan oshmasligi kerak. Shunday qilib, o‘zbekistonliklar bo‘lib to‘lash bo‘yicha barcha majburiyatlarni to‘lash uchun o‘z oylik daromadlarining yarmidan ko‘pini yo‘naltira olmaydilar.

Taklif etilayotgan choralar moliyaviy regulyatorning BNPL segmentining nazoratsiz o‘sishidan xavotiriga javobdir, bu segment shu paytgacha to‘liq nazoratdan tashqarida, "kulrang" zonada mavjud edi. Markaziy bank rahbari Temur Ishmetov ushbu bozor o‘z ichiga olgan xavflar haqida bir necha bor ta’kidlagan, bu yerda qarz hajmi 2025 yil boshiga kelib 8,5 trln so‘mga yetgan. Uning so‘zlariga ko‘ra, shaffoflik va aniq o‘yin qoidalarining yo‘qligi aholining haqiqiy qarz yuki rasmiy ma’lumotlardan ancha yuqori bo‘lishiga olib keladi, chunki bo‘lib to‘lash to‘g‘risidagi ma’lumotlar ko‘pincha kredit byurolariga tushmaydi.

Kodeks loyihasi, shuningdek, bir qator boshqa muhim cheklovlarni ham nazarda tutadi. Xususan, kechiktirilgan qarzga murakkab foizlar hisoblashni taqiqlash taklif etilmoqda, ya’ni o‘z vaqtida to‘lanmagan to‘lov uchun jarima sanksiyalari bir martalik qo‘llaniladi. Avval olingan kreditlar bo‘yicha muddati o‘tgan qarzlari bo‘lgan fuqarolarga yangi bo‘lib to‘lash shartnomalari berilmaydi. Muhim bandlardan biri - shartnoma bo‘yicha maksimal ortiqcha to‘lovni cheklash - asosiy qarzdan tashqari barcha to‘lovlarning umumiy miqdori, shu jumladan foizlar, komissiyalar va penyalar, yillik hisobda bo‘lib to‘lash summasining 50% dan oshmasligi kerak. Bundan tashqari, iste’molchilarga qarzni muddatidan oldin hech qanday jarima sanksiyalarisiz to‘lash huquqi beriladi.

Bo‘lib to‘lash xizmatlaridan foydalanish uchun fuqarolar shaxsiy ma’lumotlarni, jumladan F.I.Sh., tug‘ilgan sana, JSHSHIR va aloqa ma’lumotlarini taqdim etish bilan majburiy ro‘yxatdan o‘tishlari kerak bo‘ladi. Xizmat faqat 18 yoshga to‘lgan shaxslarga taqdim etiladi. Bu qadamlar, regulyatorning fikriga ko‘ra, yanada shaffof va xavfsiz moliyaviy muhit yaratishga imkon beradi, shuningdek, barcha bozor ishtirokchilarini kredit byurolariga ma’lumotlarni taqdim etishga majbur qiladi, bu esa banklar va boshqa moliya tashkilotlariga mijozlarning kreditga layoqatliligini aniqroq baholash imkonini beradi.