O‘zbekistonda agrar kreditlashda inqilob: endi ijarachilar ham millionlar olishi mumkin

Vazirlar Mahkamasi agrar soha vakillariga qishloq xo‘jaligi yerlaridan ijara huquqlarini bank kreditlarini olish uchun garov sifatida ishlatish imkonini beruvchi yangi mexanizmni tasdiqladi. 30-sentabrda qabul qilingan tegishli qaror Lex.uz milliy huquqiy portalida rasman e’lon qilindi va bu mamlakat agrar sektorini moliyalashtirishda yangi sahifa ochdi.

Bu qadam sentabr oyida Prezident Shavkat Mirziyoyevning yerlardan foydalanish samaradorligini oshirishga qaratilgan farmoni bilan boshlangan kengroq islohotlarning bir qismidir. Islohotning asosiy maqsadi O‘zbekistondagi barcha qishloq xo‘jaligi yerlarini ijara munosabatlari tizimiga to‘liq o‘tkazishdan iborat. Ushbu tashabbus doirasida fuqarolar va mahalliy kompaniyalar yerni 30 yilgacha muddatga ijaraga olish imkoniyatiga ega bo‘lsa, xorijiy kapital ishtirokidagi kompaniyalar uchun bu muddat 25 yil bilan cheklangan.

Yangi tartib qishloq xo‘jaligi yerlari ijarachilariga sezilarli iqtisodiy erkinlik beradi. Endi ular kredit mablag‘larini jalb qilish uchun o‘z ijara huquqlarini garovga qo‘yishlari mumkin, bunda qonunda yoki ijara shartnomasining o‘zida ko‘zda tutilgan hollarda, ijaraga beruvchi - tuman va shahar hokimliklari - roziligi talab etilmaydi.

Shunga qaramay, tartib qat’iy cheklovlarni o‘z ichiga oladi. Ikkilamchi ijarada bo‘lgan yoki amaldagi ijara huquqlari mavjud bo‘lmagan, masalan, shartnoma muddati tugashi yoki uning bekor qilinishi sababli, yer uchastkalariga bo‘lgan huquqlarni garov sifatida ishlatish taqiqlanadi. Yerni o‘zboshimchalik bilan egallab olish holatlari alohida ta’kidlangan bo‘lib, bu garov imkoniyatini to‘liq istisno qiladi.

Ijara huquqlari garovi ostida kredit olish jarayoni aniq tartibga solingan. Ijarachi uchun birinchi qadam garovga qo‘yilayotgan uchastka rejasini tayyorlash uchun "O‘zdavyerloyiha" davlat unitar korxonasining hududiy bo‘linmalariga murojaat qilish bo‘ladi. Reja tasdiqlanib, garovga mo‘ljallangan uchastka ajratilgandan so‘ng, ishga mustaqil baholash tashkiloti kirishadi. Uning vazifasi - ushbu aniq uchastkaga bo‘lgan ijara huquqlarining bozor qiymatini aniqlashdir.

Rasmiy baholash hisoboti bilan ijarachi tijorat banklari va boshqa kredit tashkilotlariga murojaat qilishi mumkin. Moliyaviy muassasalar qarz berish to‘g‘risidagi qarorni ikkita asosiy parametrga: ijara huquqlarining bozor qiymati va shartnomaning qolgan amal qilish muddatiga asoslanib qabul qiladilar. Eng muhim shart shuki, uchastkaning ijara muddati so‘ralayotgan kreditni to‘liq qaytarish muddatidan kamida besh yilga ko‘p bo‘lishi kerak.

Ijara huquqlarini garovga qo‘yish to‘g‘risidagi har bir shartnoma Davlat kadastrlari palatasining mahalliy filiallarida majburiy davlat ro‘yxatidan o‘tkazilishi lozim. Nizom, shuningdek, kreditorlarning manfaatlarini himoya qiladi: garovga qo‘yuvchi tugatilgan taqdirda, bank muddatidan oldin undiruv huquqiga ega bo‘ladi, bu esa ijara huquqlarini ommaviy savdolarga chiqarish yoki ularni boshqa qonuniy yo‘l bilan sotish imkonini beradi.