Qozog‘iston Milliy banki bazaviy stavkani 1999-yil darajasiga qaytardi

Qozog‘iston Respublikasi Milliy Bankining Pul-kredit siyosati qo‘mitasi bazaviy stavkani yillik 18% darajasida belgilab, keskin qadam tashladi va bu qarorni ±1 foiz bandlik standart foiz koridori bilan mustahkamladi. Moliyaviy regulyatorning rasmiy portalida e’lon qilingan ushbu chora so‘nggi chorak asr mobaynida misli ko‘rilmagan hodisa bo‘ldi. Mamlakatda so‘nggi bor shunday ko‘rsatkich 1999-yil noyabridan 2000-yil martigacha bo‘lgan davrda kuzatilgan edi.

Ushbu monetar siyosatning qat’iylashtirilishi tezlashayotgan inflyatsiya jarayonlariga va iqtisodiyotning "qizib ketish" belgilariga, ya’ni iste’mol talabining ishlab chiqarish imkoniyatlaridan sezilarli darajada oshib ketishiga to‘g‘ridan-to‘g‘ri javobdir. Rasmiy ma’lumotlarga ko‘ra, sentabr oyida iste’mol narxlari indeksining yillik o‘sishi 12,9% ni tashkil etdi, bu Milliy bankning avvalgi prognozlaridan yuqori. Faqatgina kuzning birinchi oyida inflyatsiya 1,1% ni tashkil qildi.

Inflyatsiya tarkibining tahlili shuni ko‘rsatadiki, narxlarning o‘sishiga bir nechta asosiy komponentlar hissa qo‘shmoqda. Masalan, oziq-ovqat savatchasining qiymati yillik hisobda 12,7% ga oshdi, bu ham ishlab chiqarish xarajatlarining o‘sishi, ham import mahsulotlarining qimmatlashishi bilan bog‘liq. Pullik xizmatlar sohasi yanada sezilarli o‘sishni ko‘rsatdi - 15% dan ortiq, bu yerda davlat tomonidan tartibga solinadigan tariflarning qimmatlashishi ayniqsa sezilarli bo‘lib, ular 30,4% ga oshdi. Nooziq-ovqat inflyatsiyasi ham tezlashdi, xususan, yoqilg‘i bozorining liberallashtirilishi davom etayotgani sababli. Yoqilg‘i-moylash materiallari narxlari so‘nggi oyda 3,4% ga va yillik hisobda deyarli 12% ga oshdi.

Narx bosimining barqarorligi bazaviy inflyatsiya dinamikasi bilan ham tasdiqlanadi, u bir oyda 1,2% ni tashkil etdi. Bu, regulyatorning fikriga ko‘ra, iqtisodiyotda ikkilamchi ta’sirlar mavjudligidan dalolat beradi. Shu fonda yuqori inflyatsion kutishlar saqlanib qolmoqda. Moliyaviy bozorning professional ishtirokchilari joriy yilga mo‘ljallangan prognozlarini qayta ko‘rib chiqib, inflyatsiyani 12% darajasida kutmoqdalar.

Qo‘shimcha proinflyatsion omil sifatida tashqi bosim saqlanib qolmoqda. Go‘sht va o‘simlik yog‘lari kabi toifalarda jahon narxlarining so‘nggi yillardagi rekord darajadagi o‘sishi, Qozog‘istondan faol eksport sharoitida, to‘g‘ridan-to‘g‘ri ichki narxlarning oshishiga olib keladi.

Ajablanarlisi shundaki, bu choralar milliy iqtisodiyotning barqaror o‘sishi fonida qabul qilinmoqda. 2025-yilning dastlabki sakkiz oyida Qozog‘istonning yalpi ichki mahsuloti 6,5% ga o‘sdi, bu o‘tgan yilgi ko‘rsatkichlardan ancha yuqori. Biroq, Milliy bankda ta’kidlanishicha, bu o‘sish asosan davlat xarajatlariga va ichki iste’molga bog‘liq bo‘lgan sohalarda jamlangan, bu esa o‘z navbatida narxlarga bosimni kuchaytiradi va importni rag‘batlantiradi. Faol iste’mol kreditlari va tengening real samarali ayirboshlash kursining zaiflashishi vaziyatni yanada murakkablashtirib, talab va taklif o‘rtasida nomutanosiblikni keltirib chiqarmoqda.

Markaziy bank tomonidan bazaviy stavkaning oshirilishi iqtisodiyotni "sovitish" uchun klassik vosita hisoblanadi. Kreditlarning qimmatlashishi biznes va aholi uchun qarz olishni kamroq jozibador qiladi, bu esa iste’mol faolligi va investitsiyalarni pasaytiradi. Shu bilan birga, depozitlar bo‘yicha stavkalar o‘sadi, bu esa fuqarolarni sarflash o‘rniga ko‘proq jamg‘arishga undaydi. Nazariy jihatdan, bu talabning pasayishiga va natijada inflyatsiyaning sekinlashishiga olib kelishi kerak.