O‘zbekistonda tadbirkorlik faoliyatiga bosim uchun javobgarlik kuchaytiriladi

O‘zbekistonning qonunchilik hayotida agrar soha vakillari va tadbirkorlar huquqlarini mustahkamlashga qaratilgan muhim o‘zgarish yuz berdi. O‘tgan hafta, 7-oktabr kuni, Oliy Majlis Qonunchilik palatasi deputatlari birinchi o‘qishda mansabdor shaxslarning tijorat faoliyatiga asossiz aralashuvi uchun qat’iy javobgarlikni joriy etuvchi qonun loyihasini ma’qulladilar.

Ushbu tashabbus joylardan kelib tushayotgan ko‘plab murojaatlarga javoban ilgari surildi. Deputat Muqaddasxon Ahmedovaning yig‘ilish davomida ta’kidlashicha, agrar soha o‘z mahsulotlarini sotishda muntazam ravishda muammolarga duch kelmoqda. Taqdim etilgan qonun loyihasi amaldorlarning xo‘jalik jarayonlariga ta’sir o‘tkazib, mamlakat hududida tovarlar va xizmatlarning erkin harakatlanishiga to‘siqlar yaratish amaliyotiga barham berishga qaratilgan.

Bu himoya mexanizmi asosiy qonun hujjatlariga o‘zgartirishlar kiritish orqali mustahkamlanadi. Xususan, Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksning 241-1-moddasini va Jinoyat kodeksining 192-1-moddasini (har ikkisi ham xususiy mulk huquqini buzish bilan bog‘liq) to‘ldirish taklif etilmoqda. Yangiliklar mansabdor shaxslarning biznesning mahsulot turini tanlash, narx belgilash va sotish kanallarini aniqlash kabi fundamental jihatlariga aralashuvi uchun aniq javobgarlikni belgilaydi. Bunda, ma’muriy jazo qo‘llanilganidan keyin bunday huquqbuzarlikning takroran sodir etilishi jinoiy javobgarlikka sabab bo‘ladi.

Bu muammo gipotetik emas. Avvalroq, ma’muriy aralashuv ko‘lamini ko‘rsatuvchi voqealar ommaga ma’lum bo‘lgan edi. Tadbirkorlar viloyatlar chegaralaridagi yo‘l-patrul xizmati postlarida, ularning so‘zlariga ko‘ra, mahalliy hokimlarning og‘zaki topshirig‘i bilan paxta chigitini olib o‘tishga yashirin taqiqlar joriy etilgan vaziyatlarga duch kelishgan. Senator Gavhar Alimova, Kattaqo‘rg‘on tumani hokimi, Qashqadaryo viloyati hokimi Murotjon Azimovga ochiq murojaat qilishga majbur bo‘lgani keng rezonansga sabab bo‘ldi. Alimovaning ta’kidlashicha, Azimov o‘z viloyatidan Samarqand viloyatiga chigit olib chiqilishini cheklagan.

Qonun loyihasi bevosita aralashuvdan himoya qilishdan tashqari, ijaraga olingan yer huquqlari bilan bog‘liq uzoq yillik huquqiy ziddiyatni ham hal qiladi. Amaldagi me’yorlar davlat xizmatchilariga tadbirkorlik bilan shug‘ullanishni taqiqlaydi, bu esa fermer xo‘jaliklari rahbarlarining davlat xizmatiga o‘tishida yengib bo‘lmas qiyinchiliklarni keltirib chiqarar edi. Ko‘pincha ular, hatto yaqin qarindoshlariga ham boshqaruvni qonuniy ravishda topshira olmasdan, o‘z ishidan voz kechishga majbur bo‘lishgan. Taklif etilayotgan o‘zgartirishlar bu huquqiy bo‘shliqni to‘ldiradi: endi xo‘jalik rahbari ijara shartnomasi bo‘yicha huquq va majburiyatlarni qolgan muddatga o‘z oila a’zolaridan biriga rasman o‘tkazishi mumkin bo‘ladi.

Yana bir muhim yangilik - yer uchastkalarini qisman subijaraga berishni qonuniylashtirishdir. Qonun loyihasi ishlab chiquvchilarining fikricha, bu qishloq xo‘jaligi yerlaridan foydalanish samaradorligini oshirishga imkon beradi. Moliyaviy yoki texnik resurslari cheklanganligi sababli butun ijara maydonini o‘zlashtira olmayotgan fermerlar, uning bir qismini boshqa agrar soha vakillariga subijaraga berish huquqiga ega bo‘ladilar. Bu orqali foydalanilmayotgan yerlar oborotga kiritiladi va qo‘shimcha daromad manbai paydo bo‘ladi.

Hozirgi vaqtda qonun loyihasi birinchi o‘qishdan muvaffaqiyatli o‘tdi. Endi u parlament quyi palatasida ikkinchi va uchinchi o‘qishlarda ko‘rib chiqiladi, shundan so‘ng, ma’qullangan taqdirda, Oliy Majlis Senatiga tasdiqlash uchun yuboriladi.

O‘zbekiston qishloq xo‘jaligi tarkibida yirik fermer xo‘jaliklari bilan bir qatorda dehqon (shaxsiy yordamchi) xo‘jaliklari ham katta rol o‘ynaydi. Ular ekin maydonlarining nisbatan kichik qismini egallagan holda, mamlakatdagi jami yalpi qishloq xo‘jaligi mahsulotlarining 65% dan ortig‘ini, ayniqsa sabzavotchilik, kartoshkachilik, polizchilik va meva-uzumchilik kabi sohalarda yetishtiradi.