O‘zbekiston YaIMning jadal o‘sishi fonida tashqi qarzni nazorat ostida ushlab turibdi

O‘zbekistonning tashqi davlat qarzi va uning iqtisodiy rivojlanishga ta’siri masalalari yana faol muhokamalar mavzusiga aylandi. O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki raisi Timur Ishmetov muhim bayonot berib, xorijiy qarz jalb qilishning to‘g‘ridan-to‘g‘ri byudjet defitsiti holati bilan bog‘liqligini ta’kidladi. Tashqi qarzning mutlaq ko‘rsatkichlari o‘sish tendensiyasini namoyish etishiga qaramay, regulyator rahbari uning milliy iqtisodiyotning jadal rivojlanishi sharoitida barqarorligi va muvozanatiga e’tibor qaratdi.

Timur Ishmetov 24-oktabrdagi matbuot anjumanida, "Gazeta" xabariga ko‘ra, vaziyatni batafsil tahlil qilib, tashqi qarz jalb qilishga oid amaldagi tartibga solish tizimi va qonunchilik bazasi bir necha yil avval shakllantirilganligini ko‘rsatdi. Bu choralar, uning fikricha, hozirgi tashqi qarz darajasini ta’minlab, u yetarlicha barqaror va mamlakatning moliyaviy barqarorligi uchun xavf tug‘dirmaydi.

Ishmetovning so‘zlariga ko‘ra, qarz yukini baholashning asosiy jihati faqatgina qarzning mutlaq hajmi emas, balki uning yalpi ichki mahsulot (YaIM) hajmiga nisbati hamdir. U aniq ma’lumotlarni keltirdi: 2020 yilda davlat tashqi qarzi 21,4 milliard AQSH dollarini tashkil etgan, bu YaIMning taxminan 32 foiziga teng edi. 2025 yilga mo‘ljallangan prognozlarda bu summa 39 milliard dollargacha oshishi kutilmoqda. Biroq, mutlaq o‘sishga qaramay, nisbiy ko‘rsatkich - qarzning YaIMga nisbati - taxminan 29 foizga kamayishi kutilmoqda. Bu O‘zbekiston iqtisodiy o‘sish sur’atlarining qarz portfelining o‘sish sur’atlaridan yuqori bo‘lishi bilan izohlanadi.

Markaziy bank raisi ta’kidlaganidek, so‘nggi besh yilda davlat qarzining YaIMga nisbati 32 foizdan 29 foizdan kamroqqa tushgan, bu davlatning qarz barqarorligi uchun jiddiy xavflarning yo‘qligidan dalolat beradi. Bu fakt moliyaviy oqimlarni malakali boshqarish va mamlakatning iqtisodiy o‘sishni rag‘batlantirish uchun jalb qilingan mablag‘lardan samarali foydalana olish qobiliyatidan dalolat beradi.

Timur Ishmetov yangi qarz jalb qilish byudjet defitsitining bevosita oqibati ekanligini alohida ta’kidladi - bu davlat daromadlari rejalashtirilgan xarajatlardan past bo‘lgan vaziyatdir. "Tashqi qarz jalb qilish faqat byudjet daromadlari xarajatlardan kam bo‘lgan taqdirdagina amalga oshiriladi. Shu sababli, byudjet defitsiti darajasi biz uchun eng muhim makroiqtisodiy ko‘rsatkichlardan biridir", - deb tushuntirdi Markaziy bank raisi.

2025 yilga mo‘ljallangan prognozlarda konsolidatsiyalashgan byudjet defitsiti YaIMning 3 foizidan oshmasligi ko‘zda tutilgan. Ishmetovning so‘zlariga ko‘ra, ushbu limitga rioya qilish tashqi qarzning barqarorligini saqlash va uning nazoratsiz o‘sishiga yo‘l qo‘ymaslik imkonini beradi. U shuningdek, byudjet barqarorligini qo‘llab-quvvatlash uchun tashqi mablag‘larni jalb qilish umumiy qabul qilingan jahon amaliyoti ekanligini, ayniqsa, defitsit O‘zbekistondagi kabi oqilona chegaralarda saqlanganda, ta’kidladi.

Davlat sektoridan tashqari, Timur Ishmetov xususiy kompaniyalarning qarz olish sohasidagi o‘sib borayotgan faolligiga e’tibor qaratdi. Ushbu tashkilotlar o‘zlarining investitsiya faoliyatini kengaytirib, to‘g‘ridan-to‘g‘ri kreditlarni faol jalb qilmoqda va yevroobligatsiyalar chiqarmoqda, bu iqtisodiyot uchun ijobiy signaldir. Shu bilan birga, qarz olishning o‘sishi to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalarning ortishi bilan birga kuzatilmoqda. Joriy yilning dastlabki to‘qqiz oyida ularning hajmi o‘tgan yilning shu davriga nisbatan 55 foizga oshgan, buni Markaziy bank rahbari juda ta’sirli natija deb atadi.

Shuni ta’kidlash joizki, yil oxiriga kelib O‘zbekistonda an’anaviy tarzda byudjet sohasida tuzatishlar kiritiladi. Joriy yilda vazirliklar, qo‘mitalar, agentliklar va boshqa davlat organlarining xarajatlari 9,98 trillion so‘mga (taxminan 775,8 million AQSH dollariga ekvivalent) oshirilib, dastlabki 255,4 trillion so‘mdan 265,4 trillion so‘mga yetdi. Qonunchilik palatasi majlisida tegishli o‘zgartishlarning ko‘rib chiqilishi atigi to‘qqiz daqiqa vaqtni oldi, bu yuqori darajadagi kelishuvdan dalolat beradi. Bundan tashqari, tashqi qarzlar bo‘yicha limit 5 milliarddan 7,3 milliard dollargacha oshirildi.

Avvalroq, aprel oyida Xalqaro Valyuta Jamg‘armasi (XVF) missiyasi byudjet defitsiti YaIMning 3,2 foiziga tushganiga qaramay, O‘zbekistonda davlat xarajatlari sezilarli darajada qolayotganligini ko‘rsatgan edi. Bu davlat korxonalarining faol xarajatlari va tashqi qarz olish hajmining oshishi bilan izohlangan.

Bosh vazir o‘rinbosari, Iqtisodiyot va moliya vaziri Jamshid Qo‘chqorov joriy yilning iyun oyida iqtisodiy o‘sish doimiy investitsiyalarni talab qilishini va zarur mablag‘larning bir qismi tashqi qarz hisobidan qoplanishini ma’lum qilgan edi. Uning so‘zlariga ko‘ra, qarz darajasi mo‘tadil bo‘lib qolmoqda, mablag‘lar esa infratuzilma va ijtimoiy soha kabi asosiy yo‘nalishlarni rivojlantirishga yo‘naltirilmoqda. "Bunda uyatli yoki muammoli hech narsa yo‘q", - deya ta’kidlagan Qo‘chqorov.